TÜRKLERİN HAYVAN İCRAATLERİ TARİHİ
Türkler, asırlar boyunca kurdukları sayısız devlet esnasında çok kez değişime uğradılar. Lakin bunların içerisinde bir olgu değişime uğramadan Cumhuriyet Dönemi’ne kadar uzandı. Bu konu ise hayvanlara yapılan muamele idi. Az sonra okuyacağınız yazı 2 temel parçadır. Ve bu parçalar Osmanlı öncesi ve Osmanlı sonrası olarak bölünmüştür. Osmanlı’nın belirleyici olmasının sebebi, hayvanlarla alakalı en büyük atılımların bu dönemde gerçekleşmesidir. Huzurlarınızda Türklerin binlerce yıllık hayvan icraatleri tarihi!
Osmanlı Öncesi İcraatler
Tarihleri biraz geriye yani Orta Asya Dönemi’ne aldığımızda o dönem orada bulunan Hunların sığır, keçi, koyun gibi hayvanları çadırlarda özenle barındırıp onların bakımlarına özen gösterdiğini, kurtlar ve köpeklerle sadık bir arkadaşlık ilişkisi kurduklarını hatta sahibi ölen atları özgür bırakıp onların dilediği gibi yaşamasına izin verdikleri , öldüğünde ise sahiplerinden ayrı bir yere özenle gömdüklerini görürsünüz. Öldükten sonra yaşamın devam ettiğine inanan Türklerin aynı zamanda ölümden sonra gökyüzünde atlarıyla birlikte koşacaklarına inandığını görürsünüz.
Türk boylarının kendilerine sancak seçeceği zaman kartal, kurt, geyik gibi hayvanları seçtiklerini de görebilirsiniz. Hayvanlara karşı duyulan sevginin bununla da kalmayıp Selçuklular Dönemi’nde kuşlar için binalara küçük birer yuva yapma geleneği başlatıldığını ve Osmanlı’da bunu devam ettiğini görürsünüz.
Şimdi tarihleri biraz daha ileri alacağız ve hayvanların Türk Tarihi’nde altın çağı olan Osmanlı dönemini inceleyeceğiz. Şimdi karşınızda:
Osmanlı Sonrası İcraatler
İlk icraatimiz Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde Selçuklulardan miras alınan kuş evi geleneğinin zorunlu kılınmasıdır. Yine aynı dönemde yabani ve sahipsiz hayvanlar için temiz içme suyu yalakları kurulmuştur. Cami ve tekkelerde kedilerin bakılacağı bir alan yapılması, su kapları konulması ve bu kedilere her gün ciğer verilmesi hükme bağlanmıştır. 2. Beyazıd Dönemi’nde devlet bütçesinden 30 altın sadece kuşların besini için ayrılmıştır. Bursa’da leylek bakımevleri, Dolmabahçe’de kuş ve Üsküdar’da kedi hastaneleri inşa edilmiştir.
Ayrıca 17. yüzyılda İstanbul’da elçilik yapan bir İngiliz’in sözleri de o dönemi daha net bir biçimde özetlemektedir: “Fakir insanlar için kurulan aşevlerinde, insanlardan başka kedi ve köpek gibi hayvanlar da doyurulduğu gibi, sırf kedi ve köpek gibi hayvanlar için özel vakıflar da kurmak âdetti. Bazı şehirlerde kediler için yapılmış binalar bulunuyordu. Gıdaları için vakıflar kurulmuş, kedilere hizmet için vekil harçlar ve uşaklar tahsis edilmiştir.”
Şimdi ise sizi en çok şaşırtacağını düşündüğüm gerçeği sunuyorum. Dünyada bir ilk olarak hayvan haklarını ortaya koyanlar Osmanlılardı. Önce 2. Beyazıd Dönemi’nde yaralı veyahut sakat hayvanların ağır yük taşımaması maddesi kanunnamede kendine yer buldu. Ardından 3. Murat Dönemi’nde hamalların taşımacılıkta kullandıkları at, katır vb. hayvanlara tahammüllerinin üzerinde yük taşıtmaları yasaklandı. Sultan Abdülmecid Dönemi’nde de at ile taşımacılık yapanların cuma günü tatil yapmaları çok eskiden beri uygulanan bir kural olduğu için o gün atlara yük taşıttırılmaması ve üzerine binilmemesi emri de verildi. Bu da yük hayvanlarına verdiğimiz haftalık tatil olarak tarihe geçmiştir.ü
Ayrıca Osmanlı’da hayvanların beslenmesi için çalışan meslekler de vardı. Bu kapsamda Harem-i Şerif dahilinde güvercinlere yem atma hizmeti için çalışan görevlendirilmesi dahi yapıldı. Daha ilginci de bir meslek kolu olan “Mancacılık”. Mancacı; kedi köpek yiyeceği demek olan mancayı satar, dileyen mancacıdan aldığı yiyecekleri hayvanlara verir, dileyen parasını verir mancacı onlar yerine sokak hayvanlarını düzenli olarak beslerdi. Son olarak da ölen bazı kişiler mallarından bir kısmını kedileri ve köpeklerin beslenmesi üzere bırakırlardı. Bu vasiyetlerini yerine getiren fırıncı ve kasaplara paralarını verirlerdi. Bazen de devlet kasaplara veya fırıncılara para vererek hayvanları beslemelerini isterdi.
Ancak “Hayırsız Ada Vakası” adındaki olay tarihimize kara leke olarak kazınmıştır. Osmanlı’nın son dönemlerinde sokak köpekleri toplatılarak Hayırsız Ada’ya gönderilmiştir. Burada daha derinine girememekle beraber, olayı ayrıca araştırmanızı ve ne kadar kan dondurucu bir olay olduğunu bilmenizi isterim.
BONUS: CUMHURİYET DÖNEMİ
İlk resmi dernek olarak İstanbul’da “Himaye-i Hayvanat Cemiyeti” kuruldu. Lakin çok yeterli olmadı. Atatürk’ün direktifleri ile 1923 yılında “Türkiye Hayvanları Koruma Derneği” kuruldu. Akabinde Celal Bayar öncülüğünde “Hayvanları Koruma Derneği Kuruldu”. 1980'li yıllarda da İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi İsmet Sungurbey bir farkındalık oluşturmak amacıyla kilolarca yemeği Eyüp ve Balat’a götürüp sokak hayvanlarına vererek bunu düzenli ve bilinçli bir aktivite haline getirip, ömrünü hayvanlara adamıştır. 2004'te Hayvanları Koruma Kanunu’nun kabul edilmesiyle birlikte yasalar önünde hayvanların hakları güvence altına alınsa da, bunun ne yazık ki sokaklarda ve gerçek hayatta çok da geçerliliği olmamıştır. Son yıllarda hayvan haklarına yeni güncellemeler yapılmıştır ve sık sık yapılmaya da devam edilmektedir.
Son Sözler
Bugün en kısa ve net bir biçimde Türklerin geçmişte hayvanlar hakkında ne gibi şeyler yaptıklarını ve bizim onların bıraktığı mirası(Hayırsız Ada Vakası ve bunun gibi birkaç olay hariç) benimsememiz ve hayvanların da birer can olduğunu, en temelinde yaşama hakları olduğunu bilmemiz gerekmektedir. Bi’ Dost Bi’ Can olarak bizim hedeflerimizden birisi de bu bilinci internet üzerinden elimizden geldiğince insana yaymak ve hayvanlara Osmanlı’daki gibi huzurlu bir hayat sağlayabilmede destek olmaktır.
Bu yazı Çağan Altınsoy tarafından kaleme alınmıştır.
Kaynakça
https://www.trthaber.com/haber/yasam/gecmisten-gunumuze-turk-toplumunda-hayvan-haklari-370350.html
https://listelist.com/hayvan-haklari-tarihi-osmanli/
https://www.zaferdergisi.com/makale/10632-dunyada-hayvan-haklarini-ilk-defa-osmanli-duzenledi.html
https://www.sivilsayfalar.org/2016/06/02/osmanli-doneminde-hayvan-haklari/
